قنه ghonneh کما kama

مقدمه: در روزهای پایان سال هموطنان بزرگوارم در جای جای کشور عزیزمان ایران آماده می شوند تا عید باستانی نوروز را هر چه بهتر برگزار نمایند . به همین مناسبت کار هایی از قبیل :خانه تکانی و خرید لباس نو ، آجیل  میوه ، شیرینی ، کادو و ...را انجام می دهند ولی در روستای کلاته بالا این روز ها علاوه بر موارد فوق خرید قنه یا کما از ضروریات مردم روستا است و مردم روستا ،  هر روز منتظرند تا فروشندگان برای فروش قنه (کما) به روستا ی کلاته بالا آمده و یا یکی از افراد فامیل مقداری  قنه (کما)  را از شهر خریده باشد و مردم روستا با تهیه انواع غذا آن را به عنوان  غذایی نوبر میل کنند.

براستی قنه ghonneh کما kama چیست ؟

در گویش های محلی قنه ghonneh ، کما kama ، قرنه یا قرنه کما همان گیاه آنغوزه می باشد.

در کتاب اغت نامه دهخدا در مورد قنه یا همان آنغوزه چنین آمده است .

انگدان . [ اَ گ ُ ] (اِ) گیاهی علفی از تیره ی  چتریان می باشد. این گیاه در اکثر صحاری ایران فراوان است . ارتفاعش 2 تا 2/5 متر و ریشه اش راست و ستبر است . ابر کبیر. حلتیت . انجدان . (فرهنگ فارسی معین ). انگذان . معرب آن انجدان است .

(برهان قاطع) :

تا به مذاق انس و جان ندْهد و ناورد جهان * نکهت گل ز انگدان لذت می ز آمله .

و جهت کلمه عربی آن که انجدان است چنین آمده است

انجدان . [ اَ ج ُ ] (معرب ، اِ) معرب انگدان است و آن را بعربی حلتیت و بیح آنرا اصل الانجدان خوانند . (برهان قاطع) (آنندراج ). در لغت طبری کلوپر گویند. (از انجمن آرا). گیاهی از تیره ی  چتریان که علفی است و پایا میباشد. این گیاه در اکثر صحاری ایران فراوان است . ارتفاعش 2 تا  2/5متر و ریشه اش راست و ستبر است . ابرکبیر. حلتیت . (از فرهنگ فارسی معین ذیل انگدان ). به مازندرانی انجدان طیب را کولاپرنامند و بیخ آنرا بعربی محروق و ساق آنرا بترکی بالدرغان گویند و چون انجدان مطلق مذکور شود مراد تخم آن است و آن دو قسم میباشد یکی طیب و دیگر منتن و ساق نبات آن مجوف و سطبر و بلندتر از قامت و برگ آن شبیه ببرگ کلم و از آن کوچکتر و گل آن چتری مانند شبت وسفید و ثمر آن بعد از رسیدن سفید و مدور و پهن شبیه بدرهم و بسیار خوشبو میباشد و صمغ آنرا حلتیت طیب مینامند و برگ قسم دوم آن مانند صفحه ی  سوخته و پرسوراخ و ساق آن ضعیفتر از قسم اول و ثمر آن سیاه و بسیاربدبو است و بیخ آنرا اشترغار و گیاه آنرا کماه و صمغ آنرا که بسیار بدبو است حلتیت منتن و بفارسی انکزد(انکزه ) نامند و صمغ آنرا بفارسی ژَد و عوام آنرا انگشت گنده نامند. (از مخزن الادویه ). بعضی از اطباء گویند انجدان برگ است و حلتیت صمغ گیاه آن و محروث ریشه ی  آن است . اسحاق بن عمران گفته است انجدان بر دو قسم است قسمی از آن سفید و طیب و خوردنی است که آنرا انجدان سرخسی گویند و ریشه های آنرا محروث گویند و در اغذیه و ادویه بکار رود و دیگر انجدان سیاه منتن است که ببرخی ادویه بیامیزند و صمغ انجدن همان حلتیت است ... ابوحنیفه گوید: محروث ریشه ی انجدان است و محمدبن عبدون گوید: انجدان نباتی است مانند کاشم که در بابل میروید و سبزی فروشان آنرا مانند توابل میفروشند. (از مفردات ابن بیطار ج 1 صص 58 - 59). دیسقوریدوس گوید درخت انجدان را سلقیون گویند و صمغ او را حلتیت خوانند یعنی انگزد و منبت او در زمین دمشق بود و شام وارمنیه و قهستان که او را زمین ماه گویند و زمین نینو و آن زمینی است که آن طرف مصر است و انجدان را بسریانی انکذانا او کاما خوانند... (ترجمه ی  صیدنه ی  ابوریحان ، خطی ). || بعضی گویند نسناس است و آن جانوری باشد شبیه آدمی

معرفی  قنه ghonneh که در ادامه مطلب با نام آنغوزه ذکر خواهد گردید.

آنغوزه با نام علمی (Ferula assa Feotida)، گیاهی است علفی ، چند ساله ، که در آخرین سال عمر گیاه  گلدهي و بذرافشاني آن صورت مي گيرد.آنغوزه  متعلق به خانواده چتریان (Umbelliferea) است .ارتفاع آن به 1 تا حداکثر2 متر مي رسد برگهاي سبز تيره وگلهاي آن برنگ زرد مي باشد که در دامنه وسیعی از نقاط کشور عزیزمان ایران می روید و از سال های بسیار دور تاکنون، به عنوان یک نوع گیاهی دارویی در روستای کلاته بالا مصرف میشده و همچنین جز گیاهان دارویی و صنعتی ایران محسوب می شده است. آنغوزه دارای ریشه کمی ضخیم و گوشتی با ساقه قوی و خشن و خیبری است. مرحله رشد گیاه از اوایل بهار شروع و تا آخر خردادماه ادامه دارد(لازم به ذکر است این دوره نسبت به محل رویش گیاه ،میزان بارندگی و دمای محیط تغییر می کند) سپس دوره خواب بوته‌های نابالغ آغاز و تا بهار سال بعد به‌طول می انجامد. زادآوری این گیاه فقط از طریق بذر صورت می‌گیرد. این گیاه کوهستانی در اراضی بایر و ماسه‌ای خشک و آهکی مناطق گرم می روید .مردم روستای کلاته بالا آنغوزه مورد نیاز خود را از 7فرسنگی روستا محلی به نام پی کمر و بیابان های بیرجند به طرف نهبندان ، بیابان آفریز ، گردنه بردسکن به طرف سبزوار و بهترین نوع آن را از دهنه زیدر مابین میامی وعباس آباد تهیه می نمایند . از ریشه این گیاه یا قسمت پایین ساقه و یقه گیاه با تیغ زدن در اواخر بهار شیره متعفنی در طول تابستان خارج می‌شود که در مجاورت هوا به تدریج سفت می‌شود که تحت نام آنغوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. طعم آنغوزه گس و گزنده و در بعضی از گونه‌ها تلخ و بویی شبیه بوی سیر متعفن و خیلی تند دارد که به‌دلیل ترکیبات شیمیایی آنغوزه می‌باشد. آنغوزه به اشکال مختلف به‌صورت اشکی، توده‌ای، خمیر به بازار تجارت عرضه می‌شود که نادرترین و مرغوب‌ترین شکل آن آنغوزه اشکی یا دانه‌ای است. البته مردم روستای کلاته بالا فقط از برگ های گیاه به عنوان سبزی استفاده می نمایند.

انواع غذاهایی که با گیاه آنغوزه در روستای کلاته بالا تهیه می گردد.

1-  کوکو قنه که شبیه کوکو سبزی تهیه می گردد.

2-  برگ گیاه به عنوان سبزی مصرف می گردد. البته هنوز گیاه می بایست سر از خاک بیرون نیاورده باشد و گرنه برگ آن تلخ وبدمزه می شود

3-  برگ وساقه آن را با آب می پزند و همراه با سیر داغ ، نعناع و گردو با کشک(قروت) میل می نمایند.

4-  نان و پتیر قنه ای : برگ گیاه را خرد می کنند و آن را به خمیر نان اضافه نموده و نان قنه ای را تهیه می کنند .

5-   قنه پلو : برگ گیاه را خشک می کنند و بعد از آب کش نمودن برنج به آن اضافه می نمایند . شبیه شوید پلو

6-   و چندین نمونه غذای دیگر که در مبحث غذا های محلی به آن اشاره خواهد شد.

خواص دارویی گیاه آنغوزه :

1-  آرام بخش و خواب آور است لذا بعد از مصرف آن جدا از رانندگی اجتناب کنید

2-   مسکن است  بخصوص  برای درد کمر و مفاصل بسیار مفید است.

3-   کاهش دهنده فشار خون

4-  محرک نیروی جنسی است.

5-  برطرف کننده بلغم است.

6-  . ادرارآور و ضد سوزش ادرار است.

7-  درمان کننده رماتیسم و نقرس و سیاتیک است.

8-  هضم کننده غذا است.

9-  دم کرده انجدان رومی تمیزکننده خون کبد است.

10-                    درمان کننده امراض سینه از جمله آسم است.

11-                    درمان کننده بواسیر

12-                    برای درمان تب‌ها سودمند است

13-                    برای درمان ذات‌الریه، برونشیت و سرفه و سرماخوردگی به کار می‌رود.

14-                    خوردن انجدان باعث رفع سموم جانوران سمی می‌شود.

15-                    تحريك كننده اشتها بوده و دستگاه هاضمه را تقويت مى كند

16-                    قاعده آور است

17-                    باعث افزایش شیر در انسان و دام می شود ولی طعم آن را عوض می کند

18-                    مواری مثل :حساسیت زا، ، ضد چسبندگی پلاکت‌ها، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، ، ضد نفخ، محرک CNS، ، خلط آور، قارچ کش، تقویت کننده رحم و کرم کش آن گزارش شده است .

موارد منع مصرف:زنان باردار، زنان شیرده و کودکان

نوزادان بزرگتر از 7ماه معمولا از خوردن شیر به خاطر بدمزه شدن شیر خوداری می کنند ولی تجربه مردم روستای کلاته بالا حاکی از مسموم شدن نوزادان دارد.